JM Rektor Akademii Leona Koźmińskiego, prof. dr hab. Andrzej Koźmiński wręcza indeks studentce pierwszego roku studiów. Foto: ALK

Warszawa – 5 marca 2011 roku

Powszechnie znane są spektakularne pomyłki różnego rodzaju ekspertów i doradców oraz posiadaczy mniej lub bardziej imponujących „papierów na mądrość".
Dotyczą one nie tylko przysłowiowych już rynków finansowych i nieruchomości oraz polityki gospodarczej w ogóle, ale także wyborów technologicznych o podstawowym znaczeniu.

Na ogół uważa się, że są to swego rodzaju nieuniknione „wpadki przy pracy", wyjątki, które potwierdzają jako słuszną regułę zaufania do ekspertów i zasadności opierania się w praktycznym działaniu na ich opiniach.

Niestety, zdaniem amerykańskiego dziennikarza zajmującego się sprawami nauki Davida H. Friedmana błędy ekspertów to nie wyjątki, ale reguła.

W książce pod znamiennym tytułem „Wrong. Why Experts Keep Failing Us", wydanej w zeszłym roku przez (jakże prestiżowe!) wydawnictwo Little, Brown and Company, twierdzi on, że prawdopodobieństwo uzyskania błędnej opinii eksperta w sprawach zdrowia, wychowania dzieci, inwestycji finansowych, zarządzania przedsiębiorstwami, polityki gospodarczej, zabezpieczenia przed terroryzmem i wielu innych jest zdecydowanie wyższe od prawdopodobieństwa uzyskania opinii prawidłowej i użytecznej.

Pogląd ten uzasadnia zarówno setkami spektakularnych przykładów wpadek, jak i interesującymi statystykami dotyczącymi na przykład finansowego uzależnienia badań medycznych od korporacji farmaceutycznych oraz dostawców sprzętu i technologii medycznych.

Niezależnie od tego, w jakiej mierze słuszne są te opinie (pochodzą przecież od swego rodzaju „eksperta"), skłoniły mnie one do przemyślenia roli doradców.

Spróbujmy poszukać odpowiedzi na trzy istotne pytania:

• Dlaczego opinie ekspertów mogą być błędne?

• Po czym poznać błędne opinie?

• Komu i pod jakimi warunkami można zaufać?

U podstaw mechanizmów zniekształcających wyniki badań, na których opierają się eksperci, leżą zasady finansowania nauki.

Jeżeli nawet pominiemy częste przypadki badań „na zamówienie" bezpośrednio lub pośrednio finansowanych przez producentów lub sprzedawców określonych produktów, to do głosu dochodzą mechanizmy i kryteria karier naukowych i „obiektywnego" przyznawania grantów badawczych.

Pracownica amerykańskiej National Sicence Foundation określiła je w rozmowie ze mną następująco:
„Recenzent szuka w bibliografii swoich prac, jeśli je znajduje, to czyta dalej, jeśli nie, odrzuca. Następnie sprawdza, czy osoba ubiegająca się o grant ma szanse potwierdzić jego wyniki. Jeżeli dochodzi do wniosku, że tak – popiera przyznanie grantu, jeśli nie – wnioskuje odrzucenie. W ten sposób konformizm utrwala wiele błędnych lub przestarzałych koncepcji.”

Wywody Friedmana wskazują, że niewiele się pod tym względem zmieniło.

Wielkie kariery w najbardziej prestiżowych ośrodkach naukowych robi się jednak, publikując zaskakujące „rewolucyjne" wyniki. Jeśli ich nie ma, a ambicja pali, to co niecierpliwsi uczeni uciekają się do fałszerstw.

Rektor Akademii Leona Koźmińskiego, profesor Andrzej K. Koźmiński otrzymał statuetkę Oskara od Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, profesor Barbary Kudryckiej za zajęcie 30. miejsca w światowym rankingu studiów magisterskich z zarządzania, opublikowanym przez „Financial Times”. Foto: ALK

Oto dwa „smakowite" przykłady spośród wielu przytaczanych przez Friedmana.

W 2001 roku w „Nature and Science" oraz w kilku innych najwyżej notowanych czasopismach naukowych ukazały się artykuły fizyka ze słynnych Bell Labs Jana Hendrika Schona, który wykazywał, że pewne molekuły mogą funkcjonować jako elektroniczne przełączniki, stwarzając nadzieje na rewolucję w elektronice.
Wkrótce okazało się, że większość danych została sfałszowana.

W 2004 roku wyszło na jaw, że znakomity badacz malarii z Harvardu Ali Sultan fałszował wyniki badań, ubiegając się o fundusze federalne.

W naukach społecznych i ekonomicznych kryteria prawdy nie są tak ostre, by trzeba było uciekać się do fałszerstw.
Odrobina manipulacji pozwala uczonym wspierać wyznawane przez siebie poglądy polityczne, filozoficzne, a nawet obsesje, fobie czy uprzedzenia narodowe i etniczne oraz obficie karmić własne ego.

Można też „naukowo podbudowywać" całkiem konkretne interesy ekonomiczne.

Skomplikowane problemy nie mogą mieć prostych rozwiązań.
Dlatego błędne poglądy przybierają najczęściej postać „prawd objawionych", bezalternatywnych i wolnych od wszelkich wątpliwości.

Są to „gwarantowane recepty na sukces" formułowane podobnie jak w książce kucharskiej w formie konkretnych zaleceń, a niekiedy całych sekwencji kroków, np.: „obniż deficyt budżetowy, obcinając wydatki socjalne, wprowadź euro, obniż podatki" albo „zwolnij połowę pracowników, pozyskaj środki z giełdy i sfinansuj plasowanie na rynku nowego produktu".

Nawet jeśli te pomysły zawierają elementy racjonalności, to są jak Maria Stuart: piękne, ale nieszczęśliwe.

Oczywiście nikt poważny na poważne ich nie bierze.
Służą głoszącym je osobom do lansowania siebie i swoich usług.

Fałszywe są z pewnością opinie wypowiadane przez „dyżurnych" ekspertów telewizyjnych.
Przesądza o tym sama natura tego medium.

W telewizji nie ma czasu na wątpliwości ani na rozumny namysł.
Potrzebne są krótkie, pozytywne i efektowne stwierdzenia.
Pamięć jest krótka. Te same osoby mogą wypowiadać w niewielkich odstępach czasowych przeciwstawne sobie opinie.
Najczęściej jednakowo fałszywe.

Komu zatem i pod jakimi warunkami można zawierzyć?

Bezgranicznie – nikomu.

Jeżeli ktoś uważa, że opinie ekspertów czy doradców traktować można jak „protezę mózgu", względnie „alibi" uwalniające od odpowiedzialności za własne działania, to zawiedzie się srogo.

„Zawsze marzyłem o tym, żeby stworzyć uczelnię wolną od tych wszystkich biurokratycznych i środowiskowych ograniczeń, które występowały i występują w szkołach państwowych.” JM Rektor Akademii Leona Koźmińskiego, prof. dr hab. Andrzej Koźmiński. Foto: ALK

Nawet korzystając z usług lekarza czy prawnika, trzeba zawsze zasięgnąć „drugiej opinii" i samemu wyrobić sobie własne zdanie w ważnej dla siebie sprawie.

Trzeba więc szperać samemu po długich i nudnych opracowaniach.
Najważniejsze są wątpliwości.

Kto nie wątpi, ten nie wie.


Andrzej K. Koźmiński

O Autorze

Prof. zw. dr hab. Andrzej K. Koźmiński
Członek Korespondent PAN, Rektor i Kierownik Katedry Zarządzania Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie.

Wykładowca kontraktowy renomowanych uczelni zagranicznych:

• UCLA (University of California, Los Angeles) USA – 1990, 1991, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996
• Donau Universitat, Krems, Austria – 1995, 1996, 1997, 1998
• Universytet w Orleanie, Francja – 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988, 1989
• Central Connecticut State University, USA – 1986, 1987, 1988, 1989
• George Washington University, Washington D.C., USA – 1978, 1979
• Duquesne University, Pittsburgh, USA – 1976, 1981.

Wykłady gościnne w uczelniach zagranicznych:

• Universitatseminar der Wirtshaft Schloss Gracht, RFN
• INSEAD, Fontaineblau, Francja
• Bled School of Management, Słowenia
• International Management Center, Budapeszt, Węgry
• Catholic University of Leuven, Belgia
• Universite de Nancy, Nancy, Francja
• Institut Francais de Gestion, Paryż, Francja
• George Mason University, Virginia, USA
• Bonn Universitat, Bonn, Niemcy
• SINNEA, Bolonia, Włochy
• Pontifica Universidad Catolica de Chile, Santiago, Chile
• Technical University of Lisbon, Lizbona, Portugalia
• Missisipi State University, USA
• University of Oslo, Norwegia
• Universite Luis Pasteur, Strasbourg, Francja
• University of Istanbul, Istambuł, Turcja
• Budapest University of Economics, Budapeszt, Węgry
• University of New Hamoshire, Durham, New Hampshire, USA
• Institut Agronomique Mediteraneen, Montpellier, Francja.


Źródło: Akademia Leona Koźmińskiego

http://www.kozminski.edu.pl  



ASTROMAN Magazine - 2010.10.27

Najlepszy w Polsce Executive MBA to program Akademii Koźmińskiego

http://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=830  


ASTROMAN Magazine - 2010.02.06

Trzeci sukces uczelni Koźmińskiego w rankingu "Financial Times"

http://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=659